شنگلیسم چیست؟ شنگلیست کیست؟

دکتر زوبی زارتا استاد دانشکده علوم سیاسی دانشکاه بین المللی زاراگوزای اسپانیا در فصل دوم جلد 27 کتاب «طبقه بندی فعالان سیاسی اجتماعی»  از برخی کنش گران سیاسی  با نام شنگلیست یاد می کند و در فصل سوم به صورت مفصل به تعریف دو واژه شنگلیسم و تبیین شخصیت و نشانه های رفتاری یک شنگلیست می پردازد. با توجه به فضای سیاسی امروز ایران به تمامی دوستان توصیه می کنم ضمن ابتیاع این کتاب فاخر به صورت مفصل با پدیده شنگل در عالم سیاست آشنا شوند. در سطور زیر به صورت مختصر و در حد توان چند سطری  به اختصار از کتاب فوق را نقل خواهم کرد.
زارتا می نویسد همیشه در کنار شخصیت های سیاسی افرادی دیده می شوند که با تیپی خاص در همه جا حضور دارند. این افراد بدون این که تعریفی سازمانی از وظایفشان وجود داشته باشد معمولا با دستانی روی هم گذاشته در روی شکمشان به نشانه تواضع ساختگی و تایید های پیاپیشان از همه سخنان شخصیت سیاسی محور  و گردنی کشیده که در تمام لحظات نزدیک رئیس است در عکس ها دیده می شود.  زارتا این افراد را شنگلیست می نامد و در تعریف شنگلیسم می گوید: اما این شنگلیست ها چه می خواهند؟ در مبانی اصلی شنگلیسم آن چیزی که جذاب است اصل قدرت است. مهم نیست که چه کسی صاحب قدرت باشد. هیچ اهمیتی ندارد که فرد صاحب قدرت در منتهی الیه چپ باشد و یا یک راست گرای افراطی. مهم اصل قدرت و امکان اخذ رانت در اطراف آن است. شنگلیسم گاهی در طرف شیطان و گاهی در کنار فرشتگان شکل می گیرد و اصولا به صراحت ادعای دوستی و ابراز علاقه زبانی نسبت به همه اربابان قدرت دارد. این رانت خوار  اصطلاحا با شناسایی  دقیق ابواب قدرت و نزدیک شدن و چسبیدن به آن همواره خود را در کانون امور قرار می دهد و با اخذ رانت های خبری و کسب وجهه از همراهی سیاست مداران به تسهیل امور کسب خود می پردازد. دکتر زوبی زارتا می گوید بزرگترین آسیب این افراد رانت خواری شان نیست بلکه این افراد با تاکتیکی خاص تمامی نخبگان و اندیشمندان همراه سیاست مداران را از اطراف او می رانند تا به این واسطه نقش یگانه ای در مشاوره ها؛ تصمیم گیری ها و تصمیم سازی های جامعه داشته باشند. این اندیشمند و سیاستمدار اسپانیایی صفات دیگری برای شنگلیست ها از لحاظ تیپی و رفتاری برمی شمرد که با اندکی توجه به اطرافیان رجل سیاسی جامعه ایرانی و متاسفانه برخی بیوت علما می توانیم به راحتی آن ها را شناسایی نماییم. اما نکته جالب این جاست که این استاد دانشگاه با ریشه یابی این واژه تا دوران تسلط اعراب بر اسپانیا به کلمه فارسی شنگل که البته به شکل معرب؛ شنقل استفاده می شده اشاره می کند. او این لغت را میراث خواجه نظام الملک توسی می داند که در کتاب سیاست نامه برای نصیحت ملکشاه سلجوقی نگاشته است. خواجه در کتاب خود از زبان ملک محمود غزنوی و لحظه احتضارش خطاب به  فرزندانش محمد و مسعود می گوید : که ای پسران آیا می دانید دردناکترین درد عالم چیست؟ پدرم سبکتکین از پدرش آلبتکین نقل می کند که دردناکترین درد دنیا لحظه ایست که شنگل سفت شده در اطراف مقعد بزی را از او جدا کنی. دردی که از سر بریدن هم برای حیوان وحشتناکتر است او را بیهوش می کند. پسرم بدان که قدرت حکم موهای دور مقعد بز را دارد و چاپلوسان چون مدفوعی به آن می چسبند.آن ها را هنوز که تازه اند از خود بزدا که اگر سفت شوند یا جداییشان ممکن نیست و یا این که با درد زیاد و خونریزی همراه خواهد بود.
اما دریغ که وصیت پدر بر پسر ناخلفش مسعود کارگر نیفتاد. شنگلی به نام بوسهل زوزنی در دربار او حسنک وزیر، وزیر دانشمند نیشابوری را بر دار کرد تا از ملک وسیع  پدر برای مسعود چیزی جز غزنه و شمال غربی هند نماند و همین شنگلان دربارش پس از چندی او را در قلعه ای حبس کردند و پس از  گذشت ماهی  به دشنه خلاص نمودند.
از این شنگل ها در تاریخ معاصر ایران به وفور یافت می شوند . میرزا آقا خان نوری که با شناخت  میزان نفوذ مهد علیا مادر شاه قاجار بر پسرش؛ با رندی  از محارم هم به آن زن  نزدیکتر شده بود توانست پس از چندی با دسیسه حکم عزل و رگ گشایی امیر کبیر؛ یگانه مرد دوران سلطنت قجرها در قتلگاه فین را از پادشاه بگیرد و خود بر مسند صدر اعظمی تکیه زند. آیا می دانید  این مرد لقب «اعتماد»الدوله را از خود امیر کبیر گرفته بود!!!
پرواضح است که این مطلب جهت تحذیر صاحبان قدرت و مسئولین از این پدیده های منحوس تاریخی نگاشته شده است. شاید لازم باشد بار دیگر این وصیت سلطان محمود را تکرار کنم «ای فرزند شنگل ها را  هنوز که تازه اند از خود بزدا که اگر سفت شوند یا جداییشان غیر ممکن است  و یا این که همراه بدترین درد عالم خواهد بود.»
مبشرا و نذیرا
علی رضا اسلامی