شاهرود؛ این شرقی غمگین

تنها استانی در کشور، که جمعیت شهرستان مرکز آن کمتر از شهرستان دیگرش باشد! استان سمنان است. کارشناسان معتقدند علت این نقض آشکار قوانین عرفی تقسیمات کشوری در هنگام تشکیل استان سمنان ریشه در اعمال نفوذ برخی از شخصیت های نزدیک به دربار در زمان طاغوت دارد. البته در سال های اخیر موج سرمایه گذاری ها و بی عدالتی ها این ترکیب جمعیتی تاریخی را به هم زده و جمعیت شهری شهرستان سمنان با جذب مهاجر از نقاط محروم استان و دیگر استان ها در حال پیشی گرفتن از شاهرود است. هدف از این یادداشت در بیان مقایسة پیشینة شهرستان های شاهرود و سمنان، فخر فروشی و یا استخفاف منطقه ای نیست بلکه گلایه از روند توسعه نامتوازن در سطح استان و عقب نگه داشتن شرق است.

شهرستان شاهرود با مرکزیت شاهرود یا قبل از آن بسطام همیشه به عنوان شهر شاخص در منطقة شمال شرق ایران مطرح بوده است. وجود تپه های 7 و 9 هزار ساله چخماق بسطام و تپه 5 هزار ساله خوریان و تپه 3 هزار ساله بلوار شاهرود خود بیانگر اهمیت این منطقه در کشور است. به گزارش پژوهش گاه باستان شناسی ایران اولین یک جا نشینی و تشکیل روستا در نیمه شرقی ایران در منطقة شاهرود و بسطام وجود داشته است.

شاهرود در دورة قاجار حاکم نشین ایالت قومس (کومش) بوده است. شاید یکی از دلایل این انتخاب رونق تجاری شاهرود در گذرگاه شرق به غرب کشور و گلوگاه راه ارتباطی تهران – استرآباد به عنوان خاستگاه قاجاریه بوده است.

در مستندات تاریخی مندرج در سفرنامه ها و متون تاریخی از شاهرود به عنوان بارانداز و یا بندرخشک یاد شده است البته درسالیان اخیر به دلیل ضعف مدیریتی و اعمال برخی قوانین و سیاست های محدودیت زا در روند رونق تجاری این منطقه مهم از کشور این نقش به طور کلی به مرکز استان منتقل شده است. شهرستان تاریخی که همانند ادوار گذشته خود می تواند باز هم مولد و بندرگاه خشک کالاهای وارداتی و صادراتی نواحی مرکزی ایران با آسیای میانه باشد اکنون با بیکاری مفرط و افسار گسیخته و تبعات فرهنگی و اجتماعی آن مثل اعتیاد و طلاق دست به گریبان است.

　

در سال 1344 با اعمال نفوذ تیمسار نصیری یکی از 3 پاسگاه ژاندارمری شاهرود به سمنان منتقل شده و سمنان که تا آن روز تنها یک پاسگاه داشت از این لحاظ با شاهرود برابر شد و زمینه این بی عدالتی تاریخی و به بهانه نزدیکی با تهران چیده شد.

 آیا این دور از انصاف و عدالت نیست که شهرستانی با وجود قابلیت های ممتاز ملی، موقعیت استراتژیک، منابع عظیم و متنوع طبیعی و انسانی با استعداد به دلیل تنگ نظری و عدم مدیریت صحیح استانی همچنان عقب نگه داشته شود؟

در واقع شاهرود در استان نقش فرزند خوانده را دارد که نامادری آن را در عین حال که حفظ می کند اما اهتمامی برای رفع مشکلات و بهبود آن ندارد. تنها استانی هستیم که مرکز استان حمایت جدی و درخور قابلیت از یک از ارکان خود نداشته بلکه همه جانبه به چشم رقیب به آن می نگرد و پیشرفت آن را پیشرفت خود نمیداند. نمونه های بارز آن را می توان در عدم راه اندازی 2 پروژه همزمان استادیوم های 15 هزار نفری شاهرود و سمنان و یا تعداد مسکن مهر ساخته شده به نسبت جمعیت مثال زد و یا عدم همکاری و تخصیص اعتبارات در فرودگاه موجه استان (شاهرود) و رقابت و تسریع در راه اندازی فرودگاهی در مرکز استان که با توجه به معیار های سازمان هواپیمایی از توجیه اقتصادی پایینی برخوردار بوده و همانند ساختمان های دولتی و مساکن مهر خالی، حیف و میل بیت المال را در پی دارد. نمونه دیگری از این نگاه تنگ نظرانه که چون دم خروس بیرون زده است ادبیات تند و تیز برخی مدیران سمنانی و سایت های خبری آن ها ست که آشکارا در مسیر هر نوع پیشرفت در شاهرود موضع گیری می کنند.

خلاصه کلام، تا زمانی که اینگونه رقابت های ناسالم و سیاست های مردود تمرکزگرایی در استان وجود دارد، حل معضل توسعه نامتوازن غیر ممکن است. امری که امروز آسیب های آن در شهر سمنان در حال بروز و ظهور است و به هم خوردن ترکیب قومی و جمعیتی و مشکلات شهر های به زور توسعه یافته اولین نشانه های آن است.

چه بسا اگر اعتبارات و برنامه های توسعه ای به عدالت و بسته به قابلیت دیگر نقاط استان توزیع می شد امروز مشکل بیکاری و مهاجرت را در شرق استان و شهرستان های دامغان، شاهرود و میامی نداشتیم و شهر سمنان نیز هویت تاریخی خود را حفظ می کرد.